У канцы лютага кіраўнік МУС і адміністрацыі Польшчы заявіў: «Калі Андрэя Пачобута заўтра адпусцяць, то пераход у Баброўніках будзе адкрыты паслязаўтра». Журналіст Андрэй Пачобут, якога ў Беларусі асудзілі на восем гадоў калоніі ўзмоцненага рэжыму, усё яшчэ застаецца за кратамі. Аднак 4 красавіка стала вядома пра вызваленне кіраўніцы беларускага Саюза палякаў Анжалікі Борыс. Спыталі ў экспертаў, што значыць гэты крок з боку афіцыйнага Мінска і ці варта чакаць адкрыцця пункта пропуску на беларуска-польскай мяжы.
«Борыс не такая важная фігура, і тут Мінск быццам не ахвяруе тварам, не ахвяруе прынцыпамі»
Аляксандр Класкоўскі, аналітык праекта «Позірк», лічыць: сітуацыя з пунктам пропуску напружвае афіцыйны Мінск. Чаму? Па-першае, яна б’е па транзітных інтарэсах Беларусі, па-другое — Кітая. У пачатку сакавіка, калі Аляксандр Лукашэнка лётаў з афіцыйным візітам у КНР, там, кажа эксперт, яму маглі «мяккае па-бацькоўску паўшчуваць» і папрасіць «неяк разруліць сітуацыю».
— Думаю, на Мінск ціснуць гэтыя абставіны, таму ўлады вырашылі зрабіць сімвалічны крок, так бы мовіць, жэст добрай волі ў дачыненні да Анжалікі Борыс, — разважае Аляксандр Класкоўскі. — З іншага боку, і для Польшчы, хоць яны і пайшлі на прынцып, гэтая сітуацыя таксама цягне пэўныя выдаткі. Польскі памежны бізнес незадаволены, бо ўпалі іх даходы. Для некаторых гандлёвых пунктаў ля мяжы наогул знікла магчымасць працаваць. Ды і іншыя краіны Еўрасаюза зацікаўленыя ў транзіце праз гэты пункт пропуску. А значыць, поле для нейкіх перамоваў і кампрамісаў ёсць.
Анжаліка Борыс, нагадаем, была затрыманая ў 2021 годзе па «справе палякаў». За кратамі тады апынуліся пяць чалавек, у тым ліку Андрэй Пачобут. Неўзабаве трох фігурантак выпусцілі і выслалі ў Польшчу. Пачобут і Борыс адмовіліся ад вызвалення ў абмен на дэпартацыю з Беларусі.
— Борыс не такая важная фігура, і тут Мінск нібыта не ахвяруе тварам, не ахвяруе прынцыпамі. Тым больш гаворка ідзе пра жанчыну, а Лукашэнка часам у паказушным стылі дэманструе нібыта цяплейшае стаўленне да жанчын, — кажа аналітык, адказваючы на пытанне, чаму вызвалілі Барыс, а не Пачобута, як патрабаваў польскі бок. — Беларускія ўлады робяць ход менш значнай, з іх пункту гледжання, фігурай, каб, з аднаго боку, паказаць нібыта сваю добрую волю, а з другога, даюць зразумець: проста так мы раскідвацца каштоўнымі закладнікамі не будзем. Давайце і з вашага боку будуць нейкія саступкі.
На думку Аляксандра Класкоўскага, у сітуацыі з Андрэем Пачобутам «закулісныя кансультацыі» вядуцца. Аднак, адзначае суразмоўца, усе акалічнасці вызвалення Анжалікі Борыс невядомыя.
— Затое мы ведаем, і гэта прызнаваў Юрый Васкрасенскі, што ў Пачобута вельмі жорсткая пазіцыя. Ён не гатовы ісці на нейкія кампрамісы з сумленнем, падпісваць нейкія паперы, накшталт прашэння пра памілаванне. А ўлады, відаць, на гэтым настойваюць, — лічыць аналітык. — Магчыма, Борыс такую паперу падпісала. Цяжка гадаць.
У МЗС Польшчы віталі вызваленне кіраўніцы беларускага Саюза палякаў. А саму сітуацыю назвалі сігналам «да канструктыўнага дыялогу па двухбаковых пытаннях».
— У гэтым канфлікце абодва бакі пайшлі на прынцып, закусілі цуглі, — адзначае Аляксандр Класкоўскі і тлумачыць, што мае на ўвазе. — Лукашэнка не любіць выглядаць слабым, у яго такі пункцік, кажучы яго лексікай, ён не хоча выглядаць так, нібыта яго нахілілі. Варшава таксама фактычна агучыла свой ультыматум: «Выпускаеце Пачобута — мы адкрываем „Баброўнікі“». Палякі — людзі ўпартыя, людзі, якія не любяць адступаць. Гэта асаблівасць іх дыпламатыі і нацыянальнага характару. Для іх паняцце гонару мае важнае значэнне, і яны паказваюць прыклад упартай барацьбы за сваіх суайчыннікаў — прадстаўнікоў польскай дыяспары.
Разам з тым Аляксандр Класкоўскі нагадаў, што праз сітуацыю на мяжы абодва бакі нясуць выдаткі. Гэта можа прывесці да кампрамісаў.
— Я ў гэтай сувязі ўспамінаю заяву кіраўніка КДБ Івана Церцеля. Паводле ягоных словаў, палякі выходзілі [на іх] і прапаноўвалі абмяняць затрыманых у Польшчы беларускіх грамадзян. Беларускі бок пакуль быццам не згодны, але на гэтым полі можа быць элемент гандлю, бо той жа Церцель заявіў, што затрыманыя і палякі, якіх абвінавачваюць у агентурнай дзейнасці. Магчыма, будзе нейкая камбінацыя, калі ў рамках абмену [шпіёнамі] выпусцяць і Пачобута.
Але ці могуць цяпер палякі адкрыць пункт пропуску «Баброўнікі»?
— І беларускім уладам, і палякам будзе лепш, калі разблакуюць гэты пункт. Калі выпусцяць Пачобута, то ў палякаў з’явіцца фармальная падстава саступіць у гэтым пытанні, — адказвае аналітык. — А ўжо як ён акажацца на волі — магчыма, у якасці элемента больш складанай камбінацыі, тут мы можам толькі гадаць.
«Сітуацыя з Пачобутам стала для беларускіх уладаў справай прынцыпу»
Палітычны аглядальнік Арцём Шрайбман не ведае, ці варта звязваць вызваленне Анжалікі Борыс і сітуацыю з пунктам пропуску «Баброўнікі».
— Думаю, сваю ролю тут адыграла асабістае стаўленне Лукашэнкі да Борыс. Ён некалькі разоў згадваў яе ва ўмоўна пазітыўным ключы: яна «нашая палячка» і гэтак далей. Яна для яго такі даўні вораг, як Сярэдзіч (Іосіф Сярэдзіч — галоўны рэдактар «Народнай Волі». — Заўв. рэд.), Калінкіна (журналістка Святлана Калінкіна. — Заўв. рэд.), з якімі ён, здаецца, крышачку лаяльнейшы, чым з новымі ворагамі, — разважае Арцём Шрайбман. — Пачобут жа больш некамфортны, небяспечны прынцыповы праціўнік, які, наколькі я ведаю, адмаўляўся ісці на любыя кампрамісы. І яго хочуць дэманстратыўна за гэта пакараць. Прынамсі, хацелі дагэтуль. Да таго ж прагінацца пад ціскам Польшчы было б для афіцыйнага Мінска зневажальна.
Паводле суразмоўцы, сітуацыя з Андрэем Пачобутам стала важным палітычным пытаннем — і гэта павышае стаўкі для Мінска. Вызваліць журналіста — гэта даць зразумець Варшаве, што жорсткімі мерамі Польшча можа прымусіць Аляксандра Лукашэнку пайсці на саступкі.
— Сітуацыя з Пачобутам стала для беларускіх уладаў справай прынцыпу. Паглядзім, колькі гэты прынцып пратрымаецца. Пакуль сітуацыя такая, — адзначае палітычны аналітык.
На пытанне, ці можа цяпер Польшча пайсці на нейкія саступкі, Арцём Шрайбман адказвае так:
— Польшча выразна артыкулявала сваю пазіцыю. Калі Пачобута адпусцяць, пункт пропуску адкрыецца. Усё проста і празаічна. Ці ёсць яшчэ нейкія саступкі ў запасе? Дапускаю, нейкія рэчы яны могуць абмяркоўваць. Магчыма, эканамічныя, транзітныя ўзаемныя саступкі.
«Я не выключаю нейкага жэсту, які быў бы заўважаны і прыняты»
Беларускія ўлады не зацікаўленыя ў тым, каб ісці на поўную эскалацыю ў адносінах з Польшчай, лічыць палітолаг Валерый Карбалевіч. Да таго ж, адзначае ён, сітуацыя на беларуска-польскай мяжы вельмі непрыемная для афіцыйнага Мінска. Гэта разбурае статус Беларусі як транзітнай дзяржавы.
— Магчыма, і кітайцы не ў захапленні, што на беларуска-польскай мяжы такія заторы, — мяркуе суразмоўца і кажа, што сітуацыя з Борыс паказвае гатоўнасць Мінска «ісці на нейкае размарожванне».
На пытанне, чаму кіраўніцу Саюза палякаў адпусцілі менавіта цяпер, у палітолага некалькі версій. Адна з іх — вяліся нейкія закулісныя перамовы, а гэта працэс няхуткі. Іншая — уладам патрабаваўся час, каб усвядоміць, якую шкоду беларускай эканоміцы наносяць заторы на мяжы.
— Аднак вызваленне Пачобута выглядала б як вельмі сур’ёзная саступка беларускага боку ў адказ на ультыматум Польшчы, а Лукашэнка заўсёды баіцца падацца слабым. Падчас нейкага канфлікту ён дзейнічае з пазіцыі сілы і ідзе на абвастрэнне, — кажа Валерый Карбалевіч. — Вызваленне Борыс — гэта меншая саступка. Магчыма, і пазіцыя самога Пачобута была бескампраміснай. Наколькі можна разумець, яму таксама прапаноўвалі пайсці на нейкія саступкі.
Паводле Валерыя Карбалевіча, кантакты паміж Польшчай і Беларуссю ёсць: часовы павераны Польшчы ў справах Беларусі знаходзіцца ў Мінску. Аднак пазіцыі бакоў цяпер настолькі разыходзяцца, што ў іх няма глебы для кампрамісу і ім няма пра што дамаўляцца. Дакладнага адказу на пытанне, ці пойдзе Варшава пасля вызвалення Анжалікі Борыс на нейкія саступкі, у палітолага няма.
— Магчыма, гэта неяк паскорыць працэс афармлення грузаў на мяжы. Я не выключаю нейкага жэсту, які быў бы заўважаны і прыняты, — адзначае суразмоўца і мяркуе, што на адкрыцці «Баброўнікаў» гэтая сітуацыя хутчэй за ўсё не адаб’ецца. — Закрыццё пункта пропуску было праведзенае ў адказ на прысуд Андрэю Пачобуту. Паколькі з ім ніякіх зрухаў няма, то і адмаўляцца ад свайго рашэння Варшава наўрад ці будзе, але зноў жа, гэта мой прагноз.
